[bài 1] (Thủ vĩ ngâm)
Góc thành nam lều một căn,
No nước uống thiếu cơm ăn.
Con đòi trốn dường ai quyến,
Bà ngựa gầy thiếu kẻ chăn.
Ao bởi hẹp hòi khôn thả cá,
Nhà quen thú thứa ngại nuôi vằn.
Triều quan chẳng phải ẩn chẳng phải,
Góc thành nam lều một căn.
Chú thích
(001.3) con đòi: con ở.
(001.3) quyến: quyến rũ, dụ dỗ.
(001.6) thú thứa: <từ cổ> xuềnh xoàng, không cẩn thận, không vén khéo (xem: Trần Trọng Dương, Huình Tịnh Của).
(001.6) vằn: con vằn, con vện, con chó.
Ngẫm ngợi
Nguyễn Trãi (1380-1442) thi đỗ tiến sĩ (năm 1400) đời nhà Hồ. Khi cha ông (Nguyễn Phi Khanh) bị quân Minh bắt về Kim Lăng, ông theo khóc, lên đến cửa Nam Quan không chịu trở lại. Cha ông bảo rằng: "Con phải trở về mà lo trả thù cho cha, rửa thẹn cho nước, chứ đi theo khóc lóc mà làm gì?" (xem: Việt Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim).
Bài thơ tả rõ tình cảnh tù túng chật vật của một người lo nước thương nòi, nhưng đang bị giam lỏng trong thành Đông Quan.
Góc thành nam lều một căn
Câu thơ ghi 2 lần ở đầu và cuối bài thơ (theo lối thủ vĩ ngâm) mang âm hưởng kì lạ: ý chí vùng vẫy tìm đường giải thoát quê hương dân tộc khỏi vòng nô lệ phương Bắc.
